Lịch sử hình thành Matcha và Trà đạo
Trà xanh dạng bột (matcha) có khởi nguồn từ văn hóa trà Trung Hoa cổ đại. Ngay từ thời nhà Đường (thế kỷ 7-10), lá trà đã được hấp, ép thành bánh và nghiền mịn để pha uống. Sang thời Tống (thế kỷ 10-13), cách pha trà bằng bột trà khuấy với nước nóng trong bát trở nên thịnh hành. Phương thức “điểm trà” này được các thiền sư Trung Hoa sử dụng như một nghi lễ tĩnh tâm. Năm 1191, thiền sư Eisai (Nhật Bản) sau khi du học từ Trung Quốc đã mang hạt giống trà và nghệ thuật pha trà bột về Nhật, khởi đầu cho văn hóa trà đạo ở xứ Phù Tang. Ông trồng những cây trà đầu tiên và soạn cuốn Kissa Yōjōki (Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký), ghi chép về kỹ thuật trồng trà và lợi ích sức khỏe của trà bột. Từ các thiền viện, matcha nhanh chóng trở thành thức uống quan trọng giúp các nhà sư tỉnh táo khi thiền định, và dần lan tỏa sang tầng lớp võ sĩ (samurai). Từ thế kỷ 14 đến 16, thưởng thức matcha được giới võ sĩ và quý tộc Nhật Bản đề cao như một biểu tượng văn hóa thanh cao. Trong giai đoạn Muromachi, trà thất (tiệc trà) với matcha là dịp giao lưu tao nhã giữa các samurai và quý tộc, đặt nền móng cho nghệ thuật Trà đạo về sau.
Văn hóa Trà đạo và nghệ thuật Matcha
Bát trà matcha truyền thống cùng bánh wagashi trong một trà thất Nhật Bản – sự kết hợp của thiền vị và nghệ thuật sống. Matcha không chỉ là một thức uống, mà còn là linh hồn của Trà đạo Nhật Bản (Chadō/Chanoyu) – con đường của trà. Vào thế kỷ 15, trà sư Murata Jukō đã đề xướng phong thái “wabi-cha”, tìm thấy vẻ đẹp trong sự giản dị và tĩnh lặng của chén trà. Đến thế kỷ 16, đại trà sư Sen no Rikyū hoàn thiện nghi thức Trà đạo, đưa triết lý wabi-sabi (tìm vẻ đẹp trong cái mộc mạc, dang dở) vào từng chi tiết của buổi trà. Ông đề ra bốn nguyên tắc tinh thần cốt lõi của Trà đạo: Hòa, Kính, Thanh, Tịch – tức hòa hợp, tôn kính, thanh khiết và tịch lặng. Mỗi động tác pha trà đều mang ý nghĩa sâu sắc: từ việc lau chén, cán trà, đến cách rót nước – tất cả nhằm tôn vinh vẻ đẹp giản đơn và giúp tâm tĩnh tại. Triết lý “nhất kỳ nhất hội” (ichigo ichie) trong trà đạo nhắc nhở rằng mỗi cuộc gặp gỡ thưởng trà là duy nhất trong đời, cần được trân trọng hết lòng. Trong không gian yên bình của trà thất, chủ và khách cùng quỳ bên chiếu tatami, tay nâng chén trà matcha nóng, cảm nhận vị đắng nhẹ xen lẫn hậu ngọt umami. Khoảnh khắc ấy không đơn thuần là uống trà, mà là thiền – là sự hòa quyện giữa con người với thiên nhiên và nghệ thuật. Chính chiều sâu văn hóa và tinh thần thiền định đó đã giúp matcha trường tồn qua bao thế kỷ, trở thành biểu tượng của mỹ học và nhân sinh quan Nhật Bản.
Matcha lan tỏa vào đời sống hiện đại
Bước sang thời cận đại, matcha không còn giới hạn trong các trà thất truyền thống mà dần chảy vào dòng đời sôi động. Thời Minh Trị (cuối thế kỷ 19), học giả Okakura Kakuzō đã viết cuốn The Book of Tea (1906) giới thiệu triết lý trà đạo đến phương Tây, giúp thế giới hiểu rằng một chén trà “ẩn chứa cả văn minh phương Đông”. Đến thế kỷ 20-21, matcha bùng nổ toàn cầu. Không chỉ người Nhật, công chúng khắp nơi bắt đầu say mê matcha vì hương vị độc đáo và lợi ích sức khỏe. Matcha được ca ngợi như một “siêu thực phẩm” giàu catechin chống oxy hóa và L-theanine giúp tỉnh táo nhưng thư giãn. Từ khoảng thập niên 2000, hàng loạt quán cà phê và thương hiệu lớn giới thiệu đồ uống làm từ matcha. Năm 2006, Starbucks lần đầu tiên ra mắt món Green Tea Latte (latte matcha) trên thực đơn toàn cầu, biến matcha latte trở thành trào lưu rộng khắp.
Giờ đây, bạn có thể dễ dàng gọi một cốc matcha latte đá mát lạnh hay ly sinh tố matcha ở bất cứ đâu – từ New York, London cho đến Hà Nội. Matcha cũng bước vào thế giới ẩm thực fusion: bột matcha được dùng để làm bánh mochi, mì soba, kem trà xanh, chocolate, tiramisu và vô vàn món tráng miệng sáng tạo khác. Đặc biệt, trong lĩnh vực làm đẹp, matcha góp mặt như một thành phần “thần dược” trong mặt nạ dưỡng da, kem chống lão hóa… nhờ hàm lượng chất chống oxy hóa dồi dào giúp bảo vệ da và chống lại các gốc tự do. Sức hút của matcha lan truyền mạnh mẽ trên mạng xã hội – hàng triệu bài đăng khoe ly matcha xanh tươi trên Instagram, TikTok thể hiện lối sống lành mạnh, thi vị. Tính đến năm 2024, thị trường matcha toàn cầu đạt giá trị khoảng 2,3 tỷ USD và dự kiến còn tăng trưởng mạnh. Từ thức uống vốn “bí ẩn” phương Đông, matcha giờ đã trở thành một phần của đời sống hiện đại trên khắp thế giới, dung hòa giữa truyền thống và xu hướng mới.
Matcha latte hiện đại với nghệ thuật tạo hình sữa – biểu tượng của sự kết hợp giữa văn hóa trà phương Đông và phong cách cà phê phương Tây. Sự phổ biến của matcha trên toàn cầu không làm phai mờ tinh thần vốn có của nó. Trái lại, nhiều người nước ngoài khi thưởng thức matcha đã bị hấp dẫn bởi bề dày văn hóa đằng sau thức uống màu xanh độc đáo này. Khách du lịch quốc tế đến Nhật thường tìm đến các lớp học trà đạo, tự tay mặc kimono, quỳ trên chiếu và dùng chổi tre chasen đánh bột trà như một trải nghiệm văn hóa đáng nhớ. Matcha trở thành nhịp cầu nối liền quá khứ với hiện tại, Đông với Tây – khi một bên là thiền vị tĩnh lặng, một bên là sự sáng tạo năng động. Dù xuất hiện dưới hình thức truyền thống hay biến tấu hiện đại, matcha vẫn giữ được cốt cách thanh tao và truyền tải thông điệp sống chậm, sống sâu sắc đến với mọi người.
Minh Diệp & Matcha – Tinh hoa và cam kết chất lượng
Là thương hiệu tiên phong về matcha tại Việt Nam, Minh Diệp tự hào kế thừa tinh thần trà đạo và mang đến cho khách hàng những trải nghiệm matcha đích thực. Sự am hiểu chuyên sâu của Minh Diệp về matcha thể hiện từ việc chọn lựa nguyên liệu đến nghệ thuật pha chế. Chúng tôi hiểu rằng chất lượng matcha khởi nguồn từ những lá trà non tốt nhất: những búp trà được trồng dưới bóng râm nhiều tuần lễ, hấp thụ tinh hoa đất trời để tăng hàm lượng diệp lục và amino acid tự nhiên. Chỉ những lá non trên cùng được tuyển hái thủ công, sau đó sơ chế thành tencha – loại trà thô chuyên biệt để xay matcha. Quá trình nghiền bằng cối đá truyền thống diễn ra chậm rãi, cho ra bột matcha mịn như tơ, màu xanh ngọc bích rực rỡ và dậy hương tươi mát . Minh Diệp tuân thủ nghiêm ngặt quy trình này để mỗi mẻ matcha đều đạt chuẩn ceremonial grade (đạt chất lượng dùng cho nghi thức trà đạo). Bằng sự kết hợp giữa tri thức cổ truyền và nghiên cứu hiện đại, chúng tôi xây dựng hệ thống quản lý chất lượng toàn diện: từ khâu chẩn đoán thổ nhưỡng, canh tác không hóa chất, đến công nghệ blend phối trộn và kiểm định cảm quan thành phẩm . Mỗi hộp matcha Minh Diệp gửi gắm đến khách hàng không chỉ là sản phẩm thương mại, mà còn là tâm huyết gìn giữ văn hóa trà. Chúng tôi cũng chia sẻ kiến thức về cách pha matcha đúng điệu – từ nhiệt độ nước ~80°C, liều lượng bột tiêu chuẩn, đến kỹ thuật đánh trà tạo bọt mịn – để bất kỳ ai cũng có thể thưởng thức matcha một cách trọn vẹn nhất. Với Minh Diệp, matcha không đơn thuần là thức uống, đó là niềm đam mê và sứ mệnh lan tỏa giá trị trường tồn của trà đạo trong cuộc sống hiện đại.
Dấu ấn phát triển Matcha qua các thời kỳ
Dưới đây là timeline tóm tắt những cột mốc chính trong lịch sử matcha và trà đạo:
-
Thế kỷ 9 (Trung Hoa) – Trà bột manh nha: Trà được hấp, ép bánh và nghiền, dùng trong nghi thức thiền môn thời Đường.
-
1191 (Nhật Bản) – Eisai du nhập trà: Thiền sư Eisai mang hạt trà từ Trung Quốc về Kyoto, khởi đầu văn hóa matcha và Trà đạo Nhật Bản.
-
1214 – Eisai viết Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký, luận về phép trồng và uống trà vì sức khỏe, dâng tặng Tướng quân, giúp trà xanh được trọng dụng tại Nhật.
-
Muromachi (thế kỷ 15) – Hình thành Trà đạo: Trà sư Murata Jukō đề xướng wabi-cha, đưa thiền vào nghệ thuật uống trà; matcha lan rộng trong giới samurai như một thú tao nhã mang tính tâm linh.
-
1580s – Thời Sen no Rikyū: Đại sư Rikyū hoàn thiện nghi thức Trà đạo, nhấn mạnh triết lý wabi-sabi và bốn nguyên tắc Hòa – Kính – Thanh – Tịch, định hình Trà đạo như ta biết ngày nay.
-
Edo (thế kỷ 17-19) – Trà đạo phổ biến trong dân gian: Matcha không còn dành riêng cho samurai mà lan tỏa đến thường dân; nhiều trường phái Trà đạo ra đời, lưu giữ truyền thống qua thời đại.
-
1906 – Tri thức trà ra thế giới: Okakura Kakuzō xuất bản The Book of Tea bằng tiếng Anh, giới thiệu tinh thần Trà đạo và matcha tới phương Tây.
-
Thế kỷ 20 – Matcha hiện diện trong ẩm thực hiện đại: Kem trà xanh, bánh kẹo vị matcha được ưa chuộng tại Nhật Bản và dần du nhập ra nước ngoài.
-
2006 – Matcha “bước ra” toàn cầu: Starbucks đưa Green Tea Latte (matcha latte) vào menu chính thức trên toàn thế giới, mở đầu cho trào lưu matcha trong ngành đồ uống hiện đại.
-
2010s – Bùng nổ “cơn sốt” matcha: Matcha trở thành xu hướng đồ uống lành mạnh khắp châu Âu, Mỹ; xuất hiện trong thực đơn từ cà phê sang trọng tới quán trà sữa đường phố. Mạng xã hội tràn ngập hình ảnh món matcha xanh bắt mắt, cộng đồng “nghiện matcha” tăng nhanh.
-
2020s – Matcha phổ cập toàn cầu: Giá trị thị trường matcha đạt hàng tỷ USD . Matcha có mặt trong đời sống hằng ngày trên khắp thế giới – từ tách trà thiền buổi sáng tới mặt nạ dưỡng da buổi tối – như một biểu tượng của lối sống cân bằng, hòa quyện truyền thống và hiện đại.
Kết luận: Trường tồn hương vị trà đạo
Từ những thiền viện cổ kính ở Kyoto cho tới quán cà phê hiện đại nơi đô thị, matcha đã đi một hành trình dài đầy cảm hứng. Trong dòng chảy thời gian, trà đạo với matcha là sợi dây kết nối tâm hồn con người với thiên nhiên và văn hóa. Dù xã hội luôn đổi thay, chén trà xanh giản dị vẫn giữ nguyên sức mạnh kỳ diệu: mang lại phút tĩnh lặng giữa bộn bề, gợi nhắc chúng ta trân trọng từng khoảnh khắc hiện tại. Thưởng thức matcha không chỉ để cảm nhận hương vị thanh đạm, mà còn để cảm nhận một triết lý sống sâu sắc – đề cao sự tĩnh tại, hòa hợp và tinh tế. Minh Diệp hy vọng qua bài viết này, bạn đã hiểu thêm về lịch sử và văn hóa matcha, và thêm trân quý chén trà đạo trên tay mình. Hãy cùng chúng tôi nâng niu giá trị trường tồn của matcha, để mỗi ngày sống thêm phần thư thái, ý nghĩa – như một câu chào an yên từ quá khứ ngân vọng vào hiện tại.
Bài viết được thực hiện bởi Minh Diệp – thương hiệu matcha luôn đề cao chất lượng và giá trị văn hóa truyền thống.